قانونگذار تعریف خاصی از جرم کلاهبرداری ارائه نداده است ولی مصادیق آن را ارائه نموده که بر اساس آن مصادیق جرم کلاهبرداری احراز میگردد که در قالب این مصادیق باید پرونده موکل بررسی گردد ولی بصورت کلی و از تفسی مواد قانونی تعریف کلاهبرداری به شرح ذیل است.
کلاهبردار کلاهبردار کسی است که با فریب طعمه خود به شکار مال او می پردازد و برای فریب طعمه حیله بکار می برد به طوریکه فردی که مورد کلاهبرداری واقع شده است مال خود را با رضایت در اختیار کلاهبردار قرار می دهد. در واقع کلاهبردار با انجام مانور متقلبانه، صحنه سازی موجب اغفال گمراه کردن شاکی می گردد و بواسطه اغفال مالک می تواند مال او را در اختیار خود بگیرد.
اغلب مردم فکر می کنند شخصی که با دادن یک وعده واهی در قالب یک دروغ ساده، مال آنها را برده کلاهبردار محسوب می شود در صورتی که صرف گفتن یک دروغ ساده، نمی تواند مانور متقلبانه تلقی شود، از طرفی قربانی کلاهبرداری باید مالش را با رضایت و در نتیجه فریب خوردن در اختیار مجرم قرار دهد.
آنچه جرم کلاهبرداری را از سایر جرائم جدا میکند آنست که در اکثر جرائم مال بدون رضایت یا آگاهی صاحب مال و حتی گاهی بدلیل توسل به وسائل خشونت آمیز ازقربانی جرم (مالک) به مجرم منتقل می گردد در حالیکه در کلاهبرداری مالک مال فریب خورده و از روی میل و رضا مالش را خودش در اختیار کلاهبردار قرار می دهد این امر یعنی اغفال قربانی و جلب نظر او به این امر که مال خود را به دست خودش در اختیار کلاهبردار قرار دهد با انجام مانورهای متقلبانه و صحنه سازیها توسط مجرم محقق می گردد
کلاهبرداری تنها، بردن مال دیگری نیست. آنکه از پرداخت مالیات هنگفت فرار میکند، کسی که گرانبهاترین ثروت شما – را که همان وقت‌تان است-از شما سلب میکند، کسی که از اعتماد شما سوءاستفاده میکند، وعده‌های بیجا و بی‌مورد می‌دهد، کارمندی که کار دیگران را انجام نمی‌دهد و کم‌کاری میکند، کارگری که کارش را درست انجام نمی‌دهد، مدیری که از امکانات اداری و دولتی در راه حوایج شخصی سود می‌برد یا مسئولانی که از رانت اقتصادی به نفع خود و بستگانش استفاده میکند، به نوعی در مفهوم عام و گسترده کلاهبرداری می‌کنند.
کلاهبرداری از زمره جرائمی است که برای تحقق آن صرف بردن مال کفایت نمی‌کند بلکه متقلبانه بودن وسایلی که کلاهبردار از آن استفاده میکند، از اهمیت بسیاری برخوردار میباشد. مثل فریب دادن مردم به وجود شرکت یا تأسیسات موسوم یا دارا بودن اموال
واهی، ترسانیدن دیگران از حوادث غیر واقع، اتخاذ اسم جعلی با استفاده از وسایل تقلبی
دلایل وقوع جرم کلاهبرداری
هر جرمی دارای ابعاد گوناگونی است، جرم پدیده تک بعدی نیست که بگوییم فقط فقر یا عامل دیگری موجب ارتکاب آن می شود. در به وجود آمدن این جرم پدیده های زیادی موثر هستند.
یکی از مواردی که با کلاهبرداری ارتباط مستقیم دارد بیکاری است، وقتی که مسئله تولیددر کشور دچار خدشه و کاهش شود طبیعتاً به خیل بیکاران افزوده می شود و ممکن است این افراد به دلیل اینکه از راه مشروع قادر به تامین نیازهای خود نیستند به کلاهبرداری دست بزنند.
عنصر اصلی کلاهبرداری این است که از اعتماد مردم سوء استفاده شود، عموم کسانی که مورد کلاهبردرایواقع می شود در زندگی صادق و سالم زندگی کرده اند، البته این نکته را باید مد نظر داشت که طمع افرادی که مورد کلاهبرداری واقع می شوند نیز می تواند از دلایل دیگر وقوع جرم کلاهبرداری باشد.
این افراد به دلیل طمع می خواهند بدون زحمت به ثروت برسند به همین دلیل بدون فکر خود را در دام کلاهبرداران قرار می دهند. از دیگر دلایل وقوع جرم کلاهبرداری می توان به سست شدن اعتقادات مردم اشاره کرد. عمده فرهنگ ما به اعتقادات مذهبی برمی گردد اکنون ترمیم اعتقادات مذهبی مهمترین عامل برای پیشگیری از وقوع جرم است.
عامل دیگری که می تواند تاثیر زیادی در وقوع جرم کلاهبرداری در جامعه داشته باشد نداشتن برخورد قاطع با کلاهبرداران است. به این معنا که فرد پس از انجام دادن چند کار از راه های غیر قانونی و به عبارتی کلاهبرداری دستگیر شده و به زندان می افتد، ولی پس از آزادی هیچ پیگیری ای روی آن فرد ندارند و او بازهم می تواند دسته چک بگیرد و به فعالیت های اجتماعی و اقتصادی خود همانند افراد دیگر جامعه ادامه دهد و این خود باعث بروز مشکل است.
مصادیق و شرایط کلاهبرداری چیست
قانونگذار در قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری، مصادیقی از کلاهبرداری را ذکر کرده است. فریب دادن مردم به وجود شرکتها، موسسات و کارخانجات مورد اولی است که در این قانون ذکر شده است.مورد دوم که در این قانون ذکر شده، فریب دادن مردم به داشتن اختیارات واهی است. نکته‌ای که باید به آن توجه کرد، این است که صرف «اظهارات خلاف واقع» اعم از اینکه شفاهی باشد یا مکتوب، در رویه قضایی ایران کلاهبرداری محسوب نمی‌شود.از دیگر مصادیق شایع کلاهبرداری، امیدوار کردن مردم به امور غیرواقعی از جمله رمالی و فال‌بینی و نیز ترساندن مردم از حوادث و پیشامدهای غیرواقعی با صحنه‌سازی‌های متقلبانه است ولی مصادیق آن که قانون معرفی نموده به شرح ذیل است.
-ورشکستگی به تقصیر یا تقلب
۲-تعدی نسبت به دولت (ماده۵۹۹قانون مجازات اسلامی)
۳-تبانی ومواضعه برای بردن مال غیر(قانون مجازات اشخاصی که برای بردن مال غیر تبانی می کنند۳ / ۵ /۱۳۰۷)
۴-انتقال مال غیر بدون مجوز قانونی(قانون راجع به انتقال مال غیر ۱۳۰۸)
۵-معرفی مال دیگری به عوض مال خود(قانون مجازات اشخاصی که مال غیر را به عوض مال خود معرفی می نمایند.۳۱ / ۲ /۱۳۰۸)
۶-تبانی در معاملات دولتی
۷-کلاهبرداری در امور ثبتی :
الف-تقاضای ثبت ملک متعلق به دیگری مواد ۱۰۵الی۱۰۹ قانون ثبت اسناد واملا۱۳۱۰
ب-امتناع از رد حق به صاحب آن ماده۱۱۶
ج-انجام معامله معارض ماده۱۱۷
۷-کلاهبرداری در شرکتها:
الف-کلاهبرداری در شرکتهای سهامی
ب-کلاهبرداری در شرکتهای مختلط سهامی
ج-کلاهبرداری در شرکتهای با مسئولیت محدود
۸-تحصیل متقلبانه تصدیق انحصار وراثت(قانون تصدیق انحصار وراثت مصوب مهر ۱۳۰۹)
۹-جعل عنوان نمایندگی بیمه (تبصره ماده۶۹قانون تاسیس بیمه مرکزی ایران وبیمه گری مصوب ۳۰ /۳ /۱۳۵۰)
۱۰-سوء استفاده از ارز دریافتی از دولت (تبصره ۲ماده۲قانون راجع به معاملات ارزی مصوب۱۳۲۷
برای تحقق این جرم چه ارکانی باید نزد محاکم به اثبات برسد؟
۱-وسایلی را که کلاهبردار به کار برده باید متقلبانه باشد .
۲-شاکی باید در نتیجه توسل به وسایل متقلبانه اغفال شده و فریب خورده باشد و در نتیجه فریب مال خود را دراختیار کلاهبردار قرار داده باشد .
۳-مال برده شده باید متعلق به شاکی باشد و این یعنی اینکه مال ، متعلق به کلاهبردار نباشد
نکات مورد توجه در جرم کلاهبردای
کسی که چکی را صادر کرده است ولی صاحب چک نباشد چه جرمی مرتکب شده است؟
این فرد کلاهبردار میباشد و تحت عنوان کلاهبرداری در دادسرای محل وقوع جرم قابل شکایت میباشد.
آیا کلاهبرداری با ترک فعل صورت میگیرد؟
جرم کلاهبرداری از فعل مثبت بوجود میاید به این معنی که ترک فعل حتی اگر با سوء نیت باشد کلاهبرداری محسوب خواهد شد.
آیا در جرم کلاهبرداری باید حتما مالی برده شده باشد؟
بله چون مجرم در زمان تحصیل این دسته از وسایل در مرحله شروع به جرم قرار دارد و چنانچه مال را برده و از آن منتفع شود کلاهبرداری محقق شده است
آیا بعد از گذشت دو سال از جرم کلاهبرداری می توانم از شخص کلاهبردار شکایت کنم؟
بله چنانچه دلیل محکمه پسند برای اثبات این جرم دارید میتوانید با استناد به آنها برای شکایت اقدام نمائید
