خیار غبن

قبلا در مقاله ای جداگانه عقدها را بررسی نمودیم و گفتیم که به طور کلی عقدها به دو دسته لازم و جایز تقسیم بندی می شوند. برای بر هم زدن عقود جایز مانعی وجود ندارد اما همانطور که گفتیم برای فسخ عقود لازم فقط از طریق خیارات امکان پذیر می باشد. اما خیارات چیستند؟ خیار کلمه ای عربی می باشد که معنی اختیارات را دارد.

خیار غبن نیز نوعی از خیارات می باشد که به واسطه آن طرف معامله می تواند معامله را فسخ نماید. گروه وکلای دیده بان حقوق امیر قصد دارد در این مقاله درباره خیار غبن صحبت کرده و تمامی شرایط آن و ویژگی های آن را مورد بررسی قرار دهد. شما نیز می توانید برای پرسیدن سوالات خود درباره عقود لازم و خیار غبن با شماره های  0۹۱۲۴۷۲۶۶۴۱ و یا 02188928452 تماس گرفته و از مشاوره کارشناسان گروه وکلای دیده بان حقوق امیر بهره مند شوید.

وکیل قرارداد به وکیلی گفته می‌شود که در تنظیم قرارداد تبحر و تجربه زیادی دارد. معمولا حضور یک وکیل متخصص در تنظیم قرارداد بخاطر داشتن دانش حقوقی کافی و‌ بهره گیری‌ از آن در نحوه تنظیم قرارداد الزامی می‌باشد چرا که اگر قرارداد به درستی تنظیم نشود طرفین آن با مشکلات زیادی مواجه می‌شوند و برای حل آن باید به مراجع قضایی مراجعه کنند.

خیار غبن چیست

همانطور که گفتیم خیار معنای مختار بودن را می دهد. حال می خواهیم درباره واژه غبن صحبت کنیم. غبن نیز معنای فریب دادن را می دهد. پس خیار غبن به طور کلی معنای اختیارات فرد فریب خورده را می دهد. در عقود لازم اگر یکی از طرفین فریب بخورد و به واسطه آن ضرر و زیان متحمل شود مختار است برای جبران آن معامله را فسخ کند.

فرد فریب دهنده که به او غابن نیز می گویند مالی را بیشتر از ارزش آن به طرف معامله می فروشد به طور مثال فردی خودرویی با ارزش 40 میلیون را به قیمت 400 میلیون به فرد دیگری می فروشد. به این فرد غابن و فرد فریب خورده مغبون می گویند. در ماده 416 قانون مدنی صراحتا گفته شده است که (( هر یک از متعاملین که در معامله غبن فاحش داشته باشد بعد از علم به غبن میتواند معامله را فسخ کند. ))

اقسام غبن 

تا اینجا با مفهوم خیار غبن و کاربرد آن در عقود آشنا شدیم. اکنون می خواهیم انواع غبن را بررسی کرده و ویژگی های آن را بیان کنیم.

به طور کلی خیار غبن در معامله به سه نوع تقسیم می شود:

1- غبن جزئی: اگر فرد فریب خورده یا همان مغبون ضرر و زیان قابل توجهی از معامله نکرده باشد به صورتی که بتوان از آن چشم پوشی نمود آن را غبن جزئی می نامند.

2- غبن فاحش: اگر فرد فریب خورده یا همان مغبون ضرر و زیان قابل توجهی از معامله کرده باشد و ارزش واقعی مال مورد معامله با آنچه که فروشنده به عنوان مالک مالش را فروخته یا خریدار آن را خریده است اختلاف فاحش داشته باشد که موجب ورود ضرر و زیان زیادی به هر یک از مالک یا فروشنده گردد، طرف زیان دیده این حق را دارد که با توجه به ضرر وارد شده قرارداد را فسخ نموده و مال یا وجه پرداختی را از طرف مقابل پس بگیرد. در ماده 417 قانون مدنی نیز صراحتا گفته شده است که غبن در صورتی فاحش است که عرفاً قابل مسامحه نباشد.

3- غبن افحش: کلمه افحش صفت تفضیلی کلمه فاحش بر وزن افعل به معنای اختلاف بیش از اندازه و خیلی زیاد و در حد چند برابر می باشد. غبن افحش به این معناست که خریدار مالی را به چند برابر قیمت از فروشنده خریداری نموده باشد بدون آن که از قیمت واقعی آن مال با خبر باشد و یا همینطور فروشنده مالی را به میزان بسیار بسیار کم تر از ارزش واقعی آن مال فروخته باشد و در زمان فروش از مبلغ واقعی آن مال خبر دار نبوده باشد. طبق قانون شخصی که در معامله به صورتی که تعریف شد، ضرر کرده باشد می تواند با استناد به همین خیار یعنی خیار غبن معامله را فسخ نماید.

البته باید به این نکته توجه کرد که فروشنده یا خریداری که متضرر شده است زمانی می تواند با استناد به خیار غبن معامله را فسخ نماید که در زمان معامله از قیمت واقعی مال با خبر نبوده و در واقع نمی دانسته که مال را با قیمت بسیار متفاوت از قیمت واقعی معامله می نماید همانطور که در ماده ۴۱۸ قانون مدنی ذکر شده است که اگر مغبون در حین معامله عالم به قیمت عادله بوده است خیار فسخ نخواهد داشت.

ویژگی های خیار غبن

باید بدانیم که خیار غبن می تواند برای هر دو طرف یک معامله اتفاق بیافتد. به آن شرط که آن طرف در قرارداد به نحو فوق متضرر شده باشد. به طور مثال فروشنده ملک خود را به مبلغ بسیار ناچیز تر از ارزش واقعی بفروشد و یا خریدار ملک را چند برابر ارزش واقعی خریداری نماید.

گاهی ممکن است در معامله ای هر دو طرف ضرر کرده و اصطلاحا مغبون شده باشند در این صورت هر یک از طرفین معامله به صورت جداگانه می توانند با استناد به خیار غبن معامله را فسخ نمایند.

یکی از ویژگی هایی که خیار غبن را از انواع خیارات دیگر همانند خیار حیوان، خیار مجلس و یا خیار تاخیر در پرداخت ثمن متمایز می کند این می باشد که می توان به آن در تمامی عقود استناد کرد و معامله را فسخ نمود نه فقط در عقد بیع.

ویژگی دیگری که در ماده ۴۲۱ قانون مدنی به آن اشاره شده است این می باشد که اگر کسی که طرف خود را مغبون کرده است تفاوت قیمت را بدهد خیار غبن ساقط نمیشود مگر اینکه مغبون به اخذ تفاوت قیمت ‌راضی گردد.

دقت داشته باشید که خیار غبن در معامله و عقود هایی که ارزش مالی ندارند و اصطلاحا رایگان هستند تاثیری ندارد.

همانطور که پیش تر گفته شد تنها در صورتی فرد مغبون در معامله شامل حق فسخ می شود که ضرر قابل توجهی کرده باشد یعنی غبن آن از نوع فاحش و یا افحش باشد اما در صورتی که غبن آن از نوع جزئی باشد و ضرر او قابل نادیده گرفتن باشد مغبون حق فسخ معامله را ندارد. 

شروط اعمال خیار غبن

خیارات در دو گروه فوری و غیر فوری دسته بندی می شوند که خیار غبن از نوع خیارات فوری می باشد به این معنا که هر وقت طرف متضرر یا مغبون معامله علم به ضرر خود پیدا کرد باید سریعا خیار معامله را فسخ نماید در غیر این صورت با تاخیر در فسخ معامله خیار غبن از او سلب خواهد شد. ماده 420 قانون مدنی نیز صراحتا در این باره گفته است که خیار غبن بعد از علم به غبن فوری است. 

یکی از شروط اصلی تعمال خیار غبن مطابق با ماده 418 قانون مدنی می باشد که می گوید اگر مغبون در حین معامله عالم به قیمت عادله بوده است خیار فسخ نخواهد داشت. یعنی در صورتی که فرد متضرر در هنگام معامله از قیمت واقعی مورد معامله با خبر بوده باشد دیگر حق فسخ معامله را نخواهد داشت.

از دیگر شروط که قبل تر نیز به آن اشاره شده بود این می باشد که غبن باید از نوع فاحش و یا افحش باشد و نتوان از ضرر مغبون چشم پوشی کرد یعنی ارزش واقعی مال مورد معامله با ارزش معامله شده بین طرفین اختلاف چشم گیری داشته باشد.

گروه وکلای دیده بان حقوق امیر در این مقاله به طور کامل خیار غبن، انواع غبن، ویژگی های آن و همچنین شرایط اعمال آن را بررسی نمود و به صورت کامل به توضیح آن پرداخت. وکلا همیشه توصیه می کنند که قبل از معامله و عقد قرارداد از یک وکیل با تجربه در امر قراردادها کمک بگیرید تا در آینده دچار مشکلات احتمالی نشوید.

همچنین شما می توانید برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد خیار غبن و یا تنظیم قرارداد توسط وکیل متخصص در این امر با گروه وکلای دیده بان حقوق امیر تماس گرفته و پس از هماهنگی به آدرس تهران، خیابان فلسطین شمالی، نبش کوچه شهید نجف غزایی عتیق، پلاک 475، طبقه پنجم، واحد 57 مراجعه فرمایید.