معامله ای که در آن قصد ایجاد معامله بین طرفین وجود نداشته باشد و فقط به صورت ساختگی و تظاهری به صورت عقد معین و یا عقد نامعین منعقد شده باشد را معامله صوری می گویند. صوری بودن هر نوع معامله ای باعث بلااثر شدن آن عقد و در واقع باطل شدن آن می شود. باید بدانید که در مواردی انجام معامله صوری جرم بوده و قانونگذار برای آن مجازات تعیین کرده است. برای تشخیص دادن تحقق معامله صوری می بایست از شرایط تحقق آن آگاهی کامل داشت. گروه وکلای دیده بان حقوق امیر در این مقاله قصد دارد پس از توضیح جرم معامله صوری به بررسی شرایط تحقق آن پرداخته و همچنین مجازات آن را شرح دهد.
معامله صوری چیست
واژه صوری در لغت معنای ساختگی می دهد و معامله صوری به معنای معامله ساختگی و ظاهری می باشد. مطابق با ماده 190 قانون مدنی یکی از ارکان اصلی هر قرارداد که در صورت فقدان آن ماهیت قرارداد نیز شکل نمی گیرد قصد طرفین در انشای قرارداد می باشد.
معامله صوری نیز به این معنا است که دو طرف قرارداد در انشا معامله هیچ قصدی ندارند. در واقع دو طرف از قبل می دانند که تنظیم و امضای این معامله برای هیچ یک از آن ها اثرات حقوقی در بر ندارد یعنی در واقع این قرارداد فقط شکل و ظاهر یک قرارداد را دارد ولی در ماهیت و محتوا هیچ اثر قراردادی در بر ندارد.
به طور مثال شخص الف جهت فرار از پرداخت مهریه زوجه وسیله نقلیه خود را طی یک مبایعه نامه به شریک خود واگذار می نماید. در حالی که دو طرف این قرارداد از قبل با هم توافق نموده اند که مالکیت خودرو همچنان متعلق به شخص الف باقی بماند و آن مباعه نامه هیچ اثری در مالکیت خودرو نداشته باشد الا آن که خودرو از دسترس شخص طلبکار دور بماند. پس بنابراین آنچنان که ذکر شد معامله صوری در ظاهر یک قرارداد حقوقی می باشد اما در باطن اثر حقوقی آن هم تراز با یک کاغذ سفید می باشد.
با توجه به تعریف ماده 190 از شرایط معامله صحیح و قانونی قراردادهای صوری به جهت فقدان قصد انشاء متعاملین باطل و بلااثر می باشد.
مجازات معامله صوری
تا اینجا با مفهوم معامله صوری آشنا شدیم و دریافتیم که معامله صوری در واقع همان معامله ساختگی می باشد که به صورت عقد معین و یا نامعین بوده و در هنگام عقد آن طرفین قصد ایجاد معامله را نداشته اند و تنها به صورت تظاهری این معامله را ایجاد کرده اند و همین سبب بلااثر شدن معامله و در واقع بطلان آن می گردد. حال این سوال پیش می آید که مجازات معامله صوری چیست؟
در پاسخ باید بگوییم که مطابق با ماده ۲۱ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی که می گوید: انتقال مال به دیگری به هر نحو به وسیله مدیون با انگیزه فرار از ادای دین به نحوی که باقیمانده اموال برای پرداخت دیون کافی نباشد،
موجب حبس تعزیری یا جزای نقدی درجه شش یا جزای نقدی معادل نصف محکوم به یا هر دو مجازات می‌شود و در صورتی که منتقلٌ الیه نیز با علم به موضوع اقدام کرده باشد در حکم شریک جرم است. در این صورت عین آن مال و در صورت تلف یا انتقال، مثل یا قیمت آن از اموال انتقال گیرنده به عنوان جریمه اخذ و محکوم به از محل آن استیفاء خواهد شد.
چنانچه شخصی برای فرار از دین معامله صوری را ایجاد نماید و اموال خود را به شکل ساختگی به شخص دیگری منتقل نماید مجازات انتقال دهنده حبس تعزیری از شش ماه تا دو سال و جزای نقدی از شصت میلیون ریال تا دویست و چهل میلیون ریال و یا به ارزش نصف محکوم به می باشد و در صورتی که اثبات شود انتقال گیرنده به فرار از دین عالم بوده است به پرداخت عین آن مال و یا مثل و یا قیمت مالی که به او انتقال داده شده است محکوم می شود.
در صورتی که شخصی با قصد کلاهبرداری و فریب و یا هر نوع جرم دیگری، اقدام به ایجاد معامله صوری و سودجویی از آن نماید، مجازات او عین مجازات جرم ارتکابی به اضافه مجازات جرم معامله صوری می باشد.
شرایط تحقق معامله صوری چیست؟
این سوال برای بسیاری از افراد پیش می آید که شرایط تحقق معامله صوری چیست؟ در پاسخ به آن باید بگوییم همانطورکه در قسمت های قبل توضیح دادیم در معامله صوری طرفین معامله قصدی برای ایجاد معامله را ندارند و فقط تظاهر به ایجاد آن می نمایند و در واقع یک معامله ساختگی را ایجاد می نمایند. این نوع معامله از شرط قصد برخوردار نیست و چون شرط قصد از شرایط صحت یک معامله می باشد، معامله صوری باطل و بلااثر تلقی می شود.
پس شرایط تحقق معامله صوری در صورتی می باشد که معامله ای بدون شرط قصد انعقاد شود و ایجاد معامله برای دریافت مزایای خاصی و یا فرار از پرداختن دیون به صورت ساختگی باشد در این مواقع معامله صوری تحقق پیدا کرده و انجام دهندگان آن مجرم شناخته می شود و مستوجب مجازات خواهند بود.
تفاوت معامله به قصد فرار از دین و معامله صوری
همانطورکه عنوان شد معامله صوری معامله ای می باشد که طرفین از ابتدا قصد انشاء آن را نداشته اند و در واقعیت نیز آن قرارداد دارای اثر حقوقی نبوده است. اما ما در ماده 21 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی با قراردادی مواجه هستیم به نام قرارداد به قصد فرار از دین به این معنی که دارنده مال به سبب محروم کردن طلبکار از رسیدن به اموال خود و وصول طلب اقدام به انتقال مال خود به دیگری می نماید.
حال چه این معامله صوری نگاشته شده و در عالم واقع اثری نداشته باشد و چه واقعا مال خود را به نیت خروج آن از دسترس طلبکار به هر نحوی به دیگری منتقل کرده باشد، با توجه به اینکه قانونگذار برای انشاء کنندگان این قراردادها مجازات کیفری در نظر گرفته است در هر دو صورت مشمول این ماده قانون می گردد.
اما در مورد معامله صوری اگر به نیت فرار از دین و یا انجام جرم دیگری همانند کلاهبرداری نباشد، تنها باطل و بلااثر بوده و طرفین آن شامل مجازات نخواهند بود.
گروه وکلای دیده بان حقوق امیر در این مقاله جرم معامله صوری را بررسی نمود و شرایط تحقق این جرم و مجازات مجرمین آن را شرح داد و همچنین به توضیح معامله به قصد فرار از دین پرداخت و تفاوت آن با معامله صوری را بررسی کرد.
شما می توانید با وکیل متخصص در تهران برای پرسیدن سوالات خود در رابطه با معامله صوری و دریافت مشاوره تلفنی از وکیل مجرب ما با شماره های 02188928452 و 0۹۱۲۴۷۲۶۶۴۱ تماس بگیرید و یا برای مشاوره حضوری پس از هماهنگی به آدرس تهران، خیابان فلسطین شمالی، نبش کوچه شهید نجف غزایی عتیق، پلاک 475، طبقه پنجم، واحد 57 مراجعه فرمایید.
